Czarny bez – dawkowanie, przeciwwskazania, przepisy

Czarny bez – historia

Czarny bez jest wykorzystywany w medycynie ludowej od czasów starożytności. To wysoki krzew lub drzewo o pięknych, białych kwiatach rodzących ciemne, drobne i okrągłe owoce. Trudno ustalić jego pierwotne pochodzenie. Dziś występuje już w wielu miejscach na świecie. Nie wymaga żyznych gleb i znosi trudne warunki atmosferyczne. Rozkwita wczesnym latem, owocuje pod koniec okresu wakacyjnego i na początku jesieni.

We Francji jest prawnie uznawany za tradycyjny lek ziołowy, w Niemczech potwierdzono jego bezpieczeństwo jedynie w przypadku kwiatów, stosowanie owoców nie zostało zweryfikowane przez Commission E, a w Izraelu ekstrakt z owoców traktowany jest jako suplement diety. Pomimo pełnych zachwytu komentarzy pojawiających się w tym artykule dotyczących właściwości rośliny należy zachować ostrożność. Czarny bez, jak wiele innych naturalnych środków leczniczych, nie jest dostatecznie zbadany pod kątem bezpieczeństwa stosowania.

Czarny bez – trujący czy jadalny?

Czarny bez jest z natury trujący. W różnych stężeniach w zależności od części rośliny czarny bez zawiera w swoim składzie sambunigrynę. To glikozyd cyjanogenny, który może prowadzić do poważnych zatruć. Występuje przede wszystkim w niedojrzałych owocach czarnego bzu. Okazuje się jednak, że kiedy zbiory czarnego bzu nastąpią 14 dni po osiągnięciu fazy 10% dojrzałości baldachów lub kiedy jego owoce zostaną poddane działaniu wysokiej temperatury, czarny bez staje się bezpieczny.

Czarny bez – skład

Kwiaty bzu zawierają dużo cennych składników, w tym kwercetynę, kemferol, rutynę, potas, kwas chlorogenowy, sterole, kwasy tłuszczowe, jak linolowy czy palmitynowy, pektyny, taniny. W owocach z kolei odnajdziemy kwercetynę, rutynę, witaminy A i C. Owoce bzu pojawiają się również jako składnik produktów żywnościowych, takich jak dżemy, soki, cukierki, syropy, wina. Wyciągi z kwiatów bzu znajdują zastosowanie jako dodatki aromatyzujące, m.in. w napojach, jogurtach, lodach. Jednak to nie walory smakowe interesują nas najbardziej, lecz jego potencjał prozdrowotny.

Czarny bez – na grypę i opryszczkę

W Niemczech wyciąg z kwiatów czarnego bzu ma oficjalne zastosowanie jako środek wspomagający w walce z infekcjami i przeziębieniem. Nie bez przyczyny. Czarny bez od dawna ma zastosowanie w leczeniu grypy. Izraelski wirusolog jako pierwszy dostrzegł tę niezwykłą właściwość czarnego bzu. Zaobserwował, że składniki czarnego bzu neutralizują hemaglutyninę wirusa. Na swojej powierzchni wirus posiada białka w postaci kolców, w tym hemaglutyninę właśnie. Ich neutralizacja sprawia, że wirus staje się niezdolny do przebicia komórki i wtargnięcia do jej wnętrza. To właśnie na podstawie tego odkrycia został opracowany Sambucol – syrop zawierający 38% standaryzowany ekstrakt z owoców czarnego bzu. Wiele badań wskazuje na jego skuteczność w walce z wirusami grypy. Jako przykłady można przytoczyć 2 badania kliniczne z użyciem placebo – podwójnie zaślepione, to znaczy zarówno osoby badane, jak i przeprowadzający badanie nie wiedzieli, kto otrzymuje placebo, a kto badany preparat.

W pierwszym z nich przebadano 27 osób z pierwszymi symptomami grypy. W jednej z grup podawano Sambucol codziennie przez 3 dni – 2 łyżeczki dzieciom, 4 łyżeczki dorosłym. W drugiej grupie osoby badane otrzymywały placebo. U osób z grupy eksperymentalnej poprawę samopoczucia odnotowano wśród większości już po 2 dniach! Daje to znaczną przewagę nad grupą placebo – większość osób z tej grupy taki sam efekt uzyskała dopiero po 6 dniach. Podobnie w drugim badaniu, w którym osoby z grupy eksperymentalnej otrzymywały Sambucol 4 razy dziennie w porcjach po 15 ml przez 5 dni. I tym razem efekt był znaczący. Powrót do sił u osób przyjmujących ekstrakt z czarnego bzu nastąpił po 3 dniach, podczas gdy w grupie placebo nastąpiło to dopiero po około tygodniu. W badaniach poza ustrojem zaobserwowano działanie hamujące replikację także wirusa HSV-1, czyli wirusa opryszczki pospolitej. Osłabienie działania zaobserwowano po zastosowaniu ekstraktu z owoców czarnego bzu w stosunku do wirusa HIV. Kwestia ta musi być zweryfikowana w badaniach z udziałem ludzi. Odnotowano jednak 6 przypadków (case studies), w których połączenie ekstraktu z czarnego bzu i ekstraktu z tymianku zmniejszało ilość wirusa we krwi nosicieli.

Czarny bez – przeciwwskazania

Nie odnotowano do tej pory efektów ubocznych stosowania czarnego bzu w zalecanych dawkach (o tym, jakie są to dawki, dowiesz się z rozdziału poniżej). Jak wspomniano wcześniej, owoce należy zawsze poddać obróbce termicznej, w przeciwnym razie ich spożycie może prowadzić do wystąpienia biegunek i wymiotów. Niektóre składniki liści, gałęzi i korzeni zawierają trujące alkaloidy. Odnotowano także, że niewielka część populacji ma alergię na czarny bez. Jakie jest zalecane dawkowanie?

Czarny bez – dawkowanie

Syropy z owoców czarnego bzu są zazwyczaj standaryzowane i zawierają 30–38% tego składnika. Zaleca się dawkowanie w ilości 3 razy dziennie po 15 ml. Jeżeli ekstrakt jest w postaci proszku zamknięty w kapsułkach (zazwyczaj w ilości 500 mg w jednej), można zażywać go od 2 do 3 razy dziennie. W przypadku infekcji wirusowej terapia powinna trwać minimum 3 dni. Można również zdać się na własne umiejętności i samodzielnie wykorzystać bez w produkcji soków i nalewek.

Czarny bez – sok

Sok z czarnego bzu można przygotować w bardzo prosty sposób. Dowolną ilość owoców wrzucić do garnka i podgrzewać do momentu puszczenia przez nie soku. Następnie zagotować z cukrem lub miodem i rozlać do słoiczków.

Czarny bez – nalewka

Do przygotowania nalewki potrzebujemy:
– 1 kilograma owoców czarnego bzu,
– 1 litra spirytusu,
– ½ kilograma cukru,
– kawałka kory cynamonowca,
– skórki cytrynowej.

Sposób wykonania: owoce umyć i oderwać od nich szypułki. Przesypać do słoika. Zalać alkoholem i szklanką wody. Szczelnie zamknięty odstawić na 2 tygodnie. Po upływie wyznaczonego czasu płyn przecedzić przez sitko wyłożone gazą. Dodać cukier rozpuszczony w szklance wody, cynamon i cytrynę. Zagotować i odstawić do wystygnięcia. Przelać do butelek. Odstawić w chłodne miejsce. Nalewka gotowa jest do spożycia po 3 miesiącach.

Czarny bez – herbata

Aby móc cieszyć się właściwościami naparu z kwiatów czarnego bzu, musimy najpierw je zebrać. Baldachimy białych kwiatów najlepiej zbierać już w czerwcu w słoneczne dni i suszyć w całości w temperaturze pokojowej. Wysuszone kwiaty nie zmieniają koloru. Należy przechowywać je w szczelnie zamkniętym słoiczku. Napar przygotowujemy, zalewając wrzącą wodą łyżeczkę suszu. Do smaku można dosłodzić miodem.

Paulina Hetwer
Dietetyk kliniczny

Bibliografia
Kołodziej B., Drożdżal K., Właściwości przeciwutleniające kwiatów i owoców bzu czarnego ze stanu naturalnego, „Żywność. Nauka. Technologia. Jakość” 2011, 4(77), 36–44.
Sambucus Nigra. Monograph, „Alternative Medicine Review” 2005, 10(1), 51–55.
Porter R.S., Bode R.F., A review of the antiviral properties of black elder (Sambuus nigra L.) products, „Phytotherapy Research” 2017, 31(4), 533–554.
Nalewka z czarnego bzu – przepis nr 2, claudia.pl (21.11.2017).